Solić czy nie solić?

Co roku, gdy tylko czuć pierwsze mrozy nadchodzącej zimy, w mediach pojawiają się hasła związane z akcjami dot. solenia chodników i jezdni (m.in. akcja „Nie solę!” w Poznaniu). Miasta dumnie przedstawiają statystyki, w których ilość wykorzystywanej do posypywania śliskich dróg soli skrupulatnie maleje. Dużo mówi się o bezpieczeństwie użytkowników ruchu drogowego, a także o ekologii i ochronie zieleni miejskich. Niemalże jak w zegarku - cyklicznie pojawiają się slogany oraz krótkie informacje na temat negatywnych skutków solenia. Chociaż wszyscy względnie wiedzą o co chodzi, jednak istotę odejmowanych działań antysoleniowych nie każdy rozumie. Zatem, przyjrzyjmy się temu zagadnieniu bliżej.

Zaczynając od początku – zasolenie to sumaryczne stężenie rozpuszczonych w podłożu nieorganicznych soli. Jest ono powiązane z przewodnością elektryczną: im więcej soli w roztworze glebowym, tym lepiej przewodzi on prąd. Pomiar tejże przewodności daje stopień zasolenia, które wyrażane jest powszechnie w milisimensach [mS/cm-1] określane jako EC (electrolitical conductivity) oraz w porównaniu do stężenia soli NaCl lub KCl [g NaCl/dm3]. Na zasolenie wpływają mają aniony: chlorkowe, azotanowej, siarczanowe i boranowe, oraz kationy: sodu, potasu, amonu, magnezu, glinu, wapnia, amonu.

[http://cudph.pl/tag/sol-odkwaszanie-organizmu/]

Na co konkretnie wpływa zasolenie?

Wysoki stopień zasolenia bezpośrednio wpływa negatywnie na właściwości fizykochemiczne gleby i podłoża. Szczególną rolę odgrywa tutaj kation sodu, który powoduje peptyzację (zwiększenie stanu rozdrobnienia zawiesin) koloidów glebowych (cząstek o średnicach < 0,002 mm), rozpad struktury gruzełkowatej, alkalizację gleby oraz zmniejsza jej przepuszczalność i podsiąkalność. Wymienione wyżej kationy i aniony wypierają z roztworu glebowego inne jony, prowadząc do zachwiania równowagi między składnikami (antagonizm i synergizm jonowy).

Przykład wpływu zasolenia na rośliny ozdobne [M. Czekalski, Ogólna uprawa roślin ozdobnych. Wrocław 2010]

Wpływ zwiększonego zasolenia na rośliny.

Szkodliwe działanie soli na rośliny odbywa się na dwóch płaszczyznach: problem z pobieraniem wody oraz toksyczne oddziaływanie jonu na roślinę. „Zasolony” roztwór glebowy zatrzymuje wodę, zgodnie z prawami działania osmozy. W ten sposób, nawet gdy gleba lub podłoże są wilgotne, roślina nie może pobierać niezbędnej do życia wody. W powyższym procesie wyrównania stężeń, z korzeni przenikają cząsteczki wody, powodując stopniowe obkurczanie się protopolastu komórek. Roślina stopniowo hamuje swój rozwój, a w rezultacie tzw. stresu solnego następuje powolne jej zamieranie.

Natomiast na poziomie jonowym zachodzi zaburzenie gospodarki kationowo-anionowej. Nadmiar szkodliwych soli powoduje nieprawidłowe funkcjonowanie procesów metabolicznych zachodzących w komórkach roślinnych. Przy nadmiarze jonów sodu dochodzi również do niedoboru kationów wapnia lub potasu, a gdy dodamy do tego jeszcze nadmiar anionów chlorkowych, mamy dodatkowo zaburzone pobieranie jonów magnezu, azotu i fosforu.

Zmniejszenie wilgoci w podłożu powoduje zwiększenie efektu zasolenia.

Odczyn gleby a dostępność pierwiastków [https://polifoska.pl/porady/76-zakwaszenie-gleb-powoduje-nierownomierny-wzrost-i-plonowanie]

Jak reaguje roślina na toksyczne zasolenie?

• następuje opóźnienie w rozpoczęciu wegetacji i jej skrócenie,

• liście brunatnieją i zasychają (początkowo występują nekrozy brzegowe), ustawiają się pod kątem ostrym do łodygi, a w ostateczności odpadają,

• słabo rozwinięty system korzeniowy,

• strzelisty pokrój,

• obumarcie rośliny.

Sposoby ochrony roślin przed zasoleniem

Należy pamiętać o tym, że zasolenie nie występuje wyłącznie na siedliskach antropogenicznych. Wysokim stopniem zasolenia charakteryzują się również tereny nadmorskie, pustynne czy tereny zlokalizowane w sąsiedztwie kopalń. Warto zatem zwrócić uwagę na rośliny, które w naturalny sposób wykształciły zdolność „tolerowania” zwiększonego w podłożu zasolenia, np.: rokitnik zwyczajny, bukszpan wieczniezielony, robinia biała czy oliwnik wąskolistny.

Podstawową zasadą jest przede wszystkim nie solić nadmiernie, lecz wtedy gdy jest to niezbędne. Poza tym istnieją równie skuteczne zamienniki NaCl, które nie powodują tak negatywnych skutków, np. inne związki chemiczne-MgCl lub po prostu mieszaniny żwiru o różnej frakcji.

Warto zainwestować w maty i osłony chroniące w sposób mechaniczny rośliny przed roztworem soli.

Pamiętajmy, że sól wpływa nie tylko ujemnie na rośliny, ale także powoduje korozję metali, niszczy obuwie i nawierzchnie. Zatem... solimy, czy nie?

Źródła:

1. M. Czekalski, Ogólna uprawa roślin ozdobnych. Wrocław 2010

2. W. Breś i in., Żywienie roślin ogrodniczych . Poznań 2009

3. W. Seneta, J. Dolatowski, Dendrologia. Warszawa 2008

4. M. Jakubiak, Zastosowanie symulacji laserowej wybranych gatunków roślin w celu zwiększenia ich przydatności dla rekultywacji terenów zasolonych. Karków 2010